Heftige dag, kan niet anders zeggen

Tuol Sleng; voor 1970 een leuke lieflijke school, drie verdiepingen hoog en een lange galerij bij iedere verdieping. Mooie binnenspeelplaats. Vanaf 1975 werd dit een gevangenis onder het Pol Pot regime, S-21 genoemd. Ik zal jullie niet vervelen met alle getallen, maar in ieder klaslokaalzijn gruweldingen gebeurd met gevangen. Die overigens gevangen zijn genomen omdat ze te slim waren, doktoren, architecten enz werden met hun hele gezin opgesloten. Ik zie enkele klaslokalen met de foto wat daar is aangetroffen toen men hier binnen viel. Vel van lichamen getrokken, martelwerktuigen, van 1975 tot 1979 zijn hier 20.000 mensen omgebracht, zeven overleefden de hel en twee daarvan mag ik ontmoeten.
Zelfs een leeg klaslokaal geeft al een bedompt, rillerig gevoel, wetende wat er zich hier heeft afgspeeld.
Onze gids vertelt voordat we de bus uitgaan dat we alles mogen vragen, maar in de bus. Later vertelt hij dat Cambodja een democratie is, met een vrijheids van meningsuiting, maar dat het zomaar kan zijn dat hij "ineens" een ongeluk krijgt wanneer hij te veel verteld, "de muren hebben oren".
Na de verschrikkelijke rijen foto's gezien te hebben van de marteldaden en slachtoffers sta ik op Killing fields.
Over het pad tussen de massagraven loop ik twee minuten langzaam en voorzichtig, turend naar de tanden, botten en kledingstukken die hier en daar nog te voorschijn piepen. Dan ben ik er op vreemde wijze wel aan gewend, maar blijf het een naar gevoel vinden. Laat dat nu net de bedoeling zijn van wat men hier mee wil geven. Een antwoord is me nog steeds ontgaan op de vraag waarom deze burgeroorlog is uitgebroken. De gids zegt dan ook: "vraag me niet waarom."
De killing-tree spreekt boekdelen, hier werden de baby's tegenaan geslagen totdat ze dood waren terwijl moeder moest toekijken. Ook de stoepa waarin duizenden schedels uit de massagraven, soort bij soort, zijn opgestapeld, geeft me bijna een ongelooflijke gevoel van onwerkelijkheid. Miek, face it, het is echt gebeurd en niet eens zo lang geleden.
Na een lunch bij "friends" (gelukkig nu geen gebakken graten over mijn sla, want het houdt een keer op...dat alles eten!) wederom voor kansloze jongeren loop ik nog even, over een markt. Ik hou van markten. De bedrijvigheid, het stemverhef, het gelach en gekakel van mensen. Bontgekleurde kleding, kleurige bloemen.Getoeter omdat er een vol gestapelde brommer dooreen smal paadje wil. Allerlei levende en dode dieren die wachten om op een bord te belanden. Hakblokken volbloedspatters en daarnaast nog een levend stapeltje aan elkaar gebonden kippen. Ik loop en mijn hele reukorgaan staat op scherp; zoete geuren van kruiden, de frisse oppeppende geur van limoenen, dan moet ik me weer een muur door worstelen van putlucht, en geur van bloed en verderf, waarna ik me weer tegoed kan doen aan de zachtfluwele geur van aan elkaar gebonden Jasmijnbloemen. En ja, daar kan ik inmens van genieten.